Hoe kunnen we op een verantwoorde manier omgaan met de aanwezigheid van asbest in objecten in de cultureel-erfgoedsector? Het onderzoeksproject ‘Gevaarlijk erfgoed’ tracht antwoord te bieden op de vraag hoe wij asbest zo efficiënt en veilig mogelijk kunnen conserveren.
In 2018 heeft de Vlaamse regering het ‘Actieplan Asbestafbouw’ van OVAM(1) goedgekeurd. Dit plan heeft als streven om Vlaanderen in 2040 geheel asbestveilig te maken. In het kader hiervan is een onderzoeksgroep opgericht door ETWIE(2), waaraan verschillende musea, studiebureaus en de Universiteit Antwerpen deelnemen. Deze groep heeft als doel om de culturele sector asbestveilig te maken. Dit wordt onder andere gedaan door bewustwording te creëren onder professionals en onderzoek te doen naar asbesttoepassingen in erfgoed.
Consolideren van asbest in erfgoed
Het onderzoeksproject ‘Gevaarlijk erfgoed’ waar Art Salvage(3) aan meewerkt tracht antwoord te bieden op de vraag hoe wij asbest zo efficiënt en veilig mogelijk kunnen conserveren. Wanneer asbesthoudend materiaal wordt gevonden is het van belang om het veilig te stellen voor de gebruikers. Maar waar in de bouw asbest kan worden gesaneerd, komt bij erfgoedobjecten te integriteit van het object in het gedrang. Anderzijds, als er geen maatregelen worden getroffen moeten de objecten luchtdicht worden ingepakt en kunnen ze niet worden tentoongesteld of anderzijds worden gehanteerd.
De onderzoeksgroep ‘Gevaarlijk Erfgoed’ heeft daarom de vraag uitgezet naar het restauratieatelier van Art Salvage om onderzoek te doen naar het consolideren(4) van asbest in erfgoed. Dit onderzoek is in de zomer van 2021 uitgevoerd door Stefanie Bauvois en Romy Ruigrok in het atelier van Art Salvage BE.
Het prepareren van de teststalen met verschillende consolidanten.
Doel van het onderzoek
Het onderzoek omvat naar de mogelijkheden tot consolidatie van asbesthoudende objecten. Dat betekent dat de vezels van de asbest zodanig worden vastgezet dat ze niet meer in de lucht terecht kunnen komen. Zo wordt voorkomen dat de gebruiker de schadelijke vezels inademt. Een aantal activiteiten zijn geïdentificeerd als taken die blootstelling aan asbest kunnen veroorzaken, zoals bijvoorbeeld het hanteren, tentoonstellen en veilig bewaren van de objecten. De uitgevoerde consolidatie moet deze vernoemde handelingen doorstaan, zonder dat de vezelemissie de veiligheidsnorm overtreedt. Daarnaast is het van belang dat door de consolidatie de authenticiteit van het object niet te veel wordt aangetast. Binnen het onderzoek is daarom veel oog voor de ethische problematiek rondom de consolidatie van asbest.
Onderzoeksmethode
Op basis van relevante literatuur is een selectie gemaakt van consolidanten (n.a.v. technische/chemische eigenschappen), die binnen de conservatie frequent toegepast worden voor de consolidatie van diverse materialen. De gekozen consolidanten zijn op teststalen aan verschillende tests onderworpen om zo hun materiaal-technische en esthetische eigenschappen bij gebruik op asbest te bepalen. De teststalen zijn om veiligheidsredenen niet gemaakt van asbest, maar van gelijkaardig materiaal (i.e. karton, textiel en plaat). Omdat er tot op heden vrijwel geen onderzoek is gedaan naar het conserveren van asbest in erfgoed is er gekozen voor een zo breed mogelijk onderzoek. Ten eerste is een relatief grote groep veel gebruikte consolidanten getest. Ten tweede zijn op elke teststaal verschillende lagen aangebracht en ten derde zijn de consolidanten zowel met penseel en airbrush getest. Vervolgens zijn tests uitgevoerd die betrekking hebben op de technische eigenschappen van het consolidant: consolidatievermogen; doordringingsvermogen; veroudering onder UV; verhoogde RV en temperatuur. Daarnaast is gekeken naar de esthetische eigenschappen: kleur; glans; textuur. Naast de esthetische en technische eigenschappen is het van belang dat de behandeling haalbaar is voor erfgoedinstellingen. De consolidanten zijn daarom ook beoordeeld op hun prijs, aanmaakprocedé en veiligheid voor de gebruiker.
Strijkijzer met asbestkarton (object afkomstig uit het Industriemuseum).
Resultaten
De consolidanten die op al deze tests gemiddeld het beste scoorden zijn vervolgens toegepast op een aantal erfgoedobjecten: een strijkijzer met asbestkarton; een onderzetter van asbestkarton en een gordijn van asbesttextiel van een projector. ETWIE heeft een onafhankelijk bureau kleef- en luchtmonsters laten nemen om te kijken of er nog asbestvezels in de omgeving terechtkwamen. De stresstests waren allen negatief, behalve het kleefmonster genomen op een beschadigd stuk asbesttextiel. Dat betekent dat alles erop wijst dat het mogelijk is om asbest zodanig te consolideren dat het veilig is voor museaal gebruik. We hopen hiermee een eerste aanzet voor verder (internationaal) onderzoek te geven. Het Engelstalige artikel naar aanleiding van het onderzoeksrapport is in de maak en wij hopen deze aan het begin van de winter openbaar te maken.
Bijschrift titelfoto: Consolideren van een asbestgordijn (object afkomstig uit het FoMu Antwerpen).
1 OVAM: Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij.
2 ETWIE: Expertisecel voor Technisch, Wetenschappelijk en Industrieel Erfgoed. Gent, België.
3 Art Salvage (www.artsalvage.nl) biedt een breed gamma aan diensten en producten aan om de mogelijke risico’s die eigen zijn aan het beheer van een collectie te voorkomen of minimaliseren.
4 Consolideren: het vastzetten van loskomende onderdelen (in dit geval het vastzetten van de asbestvezels zodat ze niet meer in de omgeving terecht kunnen komen).
Consolidant: het middel waarmee wordt geconsolideerd (dat zijn lijmen/kleefmiddelen).
Supporter van Asbestmagazine
Uw financiële support is meer dan nodig om het informatie- en kennisplatform Asbestmagazine.nl te kunnen blijven realiseren.
Die support kan bestaan uit uw deelname als kennispartner, als adverteerder,
of steun ons als lezer met een eenmalige donatie.
