Wanneer ergens asbest wordt aangetroffen of wanneer men geconfronteerd wordt met een asbestincident dan roept dat in de omgeving vaak veel emoties, angst en onzekerheid op. Dit heeft vooral te maken met de mogelijke gezondheidsrisico's die asbest kan opleveren voor de omgeving en die ook vaak breed zonder enige nuance en onderbouwing worden geventileerd in de media.
Vaak worden de gezondheidsrisico's veel hoger ingeschat dan dat ze in werkelijkheid op dat moment zijn en daarnaast lijkt het, als er dan al mogelijk sprake is van een risico, dat we op het nul risico moeten gaan zitten, want asbest levert volgens de aanhangers van de één-vezel theorie al bij blootstelling aan één vezel een dodelijk risico op door het krijgen van een zeer ernstige longaandoening, namelijk longvlieskanker en/of longkanker.
De enige relevante blootstellingsroute bij asbest is de inademing van losse vezels
Vaak blijkt de blootstelling aan asbestvezels over de tijd bij een grote groep mensen in zo'n beperkte mate aanwezig te zijn geweest dat er eigenlijk te verwaarlozen gezondheidsrisico's zijn. Hoewel daar soms anders over wordt gedacht is dit naar de betrokken mensen zeer goed te communiceren. Vaak echter ontbreekt het aan een realistische en nuchtere benadering en beoordeling, waardoor de genomen (beheers) maatregelen niet in verhouding staan tot de aanwezige risico's en waarbij sommige maatregelen soms zelfs het tegendeel kunnen oproepen, zoals bij ontruimen of het verbieden dat mensen nog in hun woning mogen verblijven. Dit laatste roept zeer veel emoties op in de omgeving en leidt tot allerlei psychosociale effecten bij de 'getroffenen'. Bovendien kost het vervolgens zeer veel moeite om aan te geven dat het om een verwaarloosbaar risico ging. Daarmee wordt ook de geloofwaardigheid van de (gezondheids)autoriteiten ondermijnd.
‘Flintermanagement’
Er is veelal sprake van overspannen reacties en doorgeslagen risicomanagement, wat eerder lijkt op flintermanagement, waarbij alles tot de laatste vezel tegen welke prijs dan ook opgeruimd moet worden. Men schiet volledig door en men zet in op verstrekkende en dure maatregelen die nauwelijks effect sorteren. Natuurlijk kan elke blootstelling aan asbest(vezels) een risico opleveren, maar dat heeft wel een bepaald perspectief. Het jaarlijks blootgesteld worden aan 1 asbestvezel levert een extra risico op van minder dan 1 op de biljoen (1012) blootgestelden. Zet dat af tegen het risico dat we al dagelijks lopen als gevolg van de achtergrondblootstelling aan asbest, die op gemiddeld 35 vezels/m3 ligt.
Onevenredige kosten asbestdaken
We moeten afscheid nemen van de stelling dat asbest bij voorbaat een dodelijk risico oplevert. Hiermee vervallen mensen namelijk in een risico-regelreflex, die de samenleving geweldig veel gemeenschapsgeld kost, geld dat beter besteed kan worden aan andere nuttige dingen in de samenleving. De praktijk laat zien dat er in sommige situaties, zoals bij niet verweerde asbesthoudende dakplaten, afgeschaald kan worden naar een lagere risicoklasse, waarbij met veel goedkopere saneringsmethoden gewerkt kan worden. In andere gevallen, daar waar sprake is van een activiteit met een hoog risico, zoals bij het saneren van asbesthoudende plafondplaten, zouden saneringsmethoden zelfs verbeterd moeten worden om te voorkomen dat mensen ongewenst worden blootgesteld aan een veel te hoge blootstelling van vrijkomende asbestvezels. Dit is alleen op te lossen door vooraf goed onderzoek te doen naar de mogelijke blootstelling en de daarmee samenhangende gezondheidsrisico's en onderbouwde conclusies aan deze onderzoeken te verbinden en niet kort door de bocht te concluderen en te roepen dat het 'zelfs wel eens gevaarlijk' kan zijn. 'In principe is alles gevaarlijk als je er maar genoeg van binnen krijgt'.
Niet blind achter een beleid aan hollen
Verder blijkt uit de praktijk hoe moeilijk het is om op een heldere, duidelijke en nuchtere manier over asbest te communiceren. Men ziet regelmatig dat bestuurders, ambtenaren , beheerders van wooncorporaties etc., wanneer zij met asbest te maken hebben, mede door een gebrek aan kennis in een kramp schieten en zelfs bezorgder reageren dan de burgers zelf. Plaats de blootstelling in het juiste perspectief van de daadwerkelijke risico's met de juiste boodschap. Nu schieten bestuurders, media en burgers emotioneel door als ze maar het woordje 'asbest' horen en worden er direct ingrijpende maatregelen genomen die grote psychosociale, financiële en organisatorische gevolgen hebben. Dit pleit er nogmaals voor om eerst meer onderbouwd onderzoek te doen naar waar daadwerkelijk de risico's van aangetroffen asbest(vezels) in de directe woonomgeving liggen, zoals bij de asbestdaken en vervolgens te sturen op het inzetten van effectieve werkmethoden.
Focus
Misschien dat u bij het lezen van dit artikel denkt dat de schrijver een rabiate tegenstander is van het opruimen van asbest uit onze samenleving. Het tegendeel is waar. Natuurlijk moet op termijn ook vanuit medisch oogpunt alle asbest uit onze maatschappij verdwenen zijn, en zeker daar waar het een gezondheidsrisico kan opleveren, zoals bijv. op veel plaatsen in het binnenmilieu. Minstens moet er sprake zijn van een 'asbestveilige' situatie, dat wil zeggen dat er geen kans bestaat op het vrijkomen van een dusdanige hoeveelheid asbestvezels, dat de gezondheid in gevaar wordt gebracht. Dit geldt voor het merendeel van de asbestdaken in Nederland. De focus van saneren zal vooral moeten liggen op die situaties waarbij sprake is van een dusdanige kans op blootstelling aan asbestvezels dat dit daadwerkelijk de gezondheid kan schaden en dat direct maatregelen genomen moeten worden, zoals bij sterk geërodeerde en/of kapot gebroken asbestdaken. Maar laten we dit alsjeblieft wel doen door op een realistische en nuchtere manier naar de risico's te kijken, en daarbij ons gezonde verstand blijven gebruiken. Dat zou de samenleving veel geld en onterecht aangeprate trauma's besparen.
Dit is een excerpt van een eerder geplaatst artikel in vakblad Asbestmagazine.
Auteur:
HWA Jans | arts Maatschappij en Gezondheid, medische milieukunde
(bio)chemicus en geneeskundig adviseur gevaarlijke stoffen,
Voorzitter Nederlandse Vereniging voor Medische Milieukunde
Jans Consultancy Gezondheid en Milieu, hjans@planet.nl
